Co „Westworld” mówi nam o serialach?

Już prawie miesiąc minął od szumnego finału Westworld. Ostatnie minuty serialu były jak sygnał do boju – krytycy rzucili się do pisania recenzji jak moje koty na pusty kubeczek po serku wiejskim. Co ciekawe, tym razem opinie zdają się być o wiele bardziej spolaryzowane niż przy poprzednim przeboju HBO. Gra o Tron u szczytu swojej popularności (nie licząc ewidentnego spadku formy w sezonie piątym) wzbudzała powszechny zachwyt i nawet jeśli ktoś wygłaszał o niej niepochlebne opinie, to tylko na boczku i półgębkiem (a my i tak słysząc je, wywracaliśmy oczami, no bo heloł, Gra o Tron!). Tymczasem czytając recenzje Westworld, można odnieść wrażenie, że serial ten o wiele ciężej musiał pracować na swój sukces. Wobec tego dziś będziemy się pochylać – nie nad samym Westworld, ale na tym, co jego fenomen mówi nam o oglądaniu seriali.

Po kim dziedziczy Westworld?

Jeszcze przed premierą Westworld media zwróciły uwagę, że musi to być produkcja, która przejmie pałeczkę po flagowym produkcie HBO, jakim jest Gra o Tron. Wizja GoTa zmierzającego do końca emisji zmusiła stację do poszukiwania produkcji w podobnym tonie, która spodoba się tym samym widzom. Wymaganiem obowiązkowym będzie więc tematyka fantastyczna i targetowanie serialu na dorosłego odbiorcę. Czytaj: nie stronimy od seksu i przemocy (z resztą po HBO trudno się spodziewać czegoś innego).

Dlatego właśnie produkcja Westworld aż uginała się pod ciężarem oczekiwań. Serial wydaje się być tak bardzo wykalkulowaną produkcją, jakby telewizyjni specjaliści chcieli spełnić wszystkie warunki z listy obowiązkowych elementów, które obecnie musi posiadać kultowy serial. Cycki – check, krew i flaki – check, intryga – check, pożywka dla fanteorii – check. Wiele osób tak bardzo chciało widzieć w Westoworld spadkobiercę GoTa, że kiedy ten rozminął się z ich oczekiwaniami, zaczęli jakoś nazbyt skrupulatnie wypominać mu wady. Tymczasem serialowi Nolana i Joy, pomimo podobnego rozmachu, poziomu realizacji i finansowych nakładów na produkcję, bliżej jednak do Zagubionych niż do Gry o Tron. To w produkcji J.J. Abramsa zagadka goniła zagadkę, a kolejne odcinki mnożyły pytania zamiast na nie odpowiadać (ostatecznie niektórych odpowiedzi nie poznaliśmy nigdy). Gra opiera się z kolei na rozszerzaniu fantastycznego świata i politycznych intrygach, a tajemnice są w niej jedynie dodatkowym budulcem.

Bardziej produkt niż serial

W Westworld zaś tajemnica to fundament. Przez to, że nie mamy pojęcia z jakim właściwie światem mamy do czynienia, każdy jego element to dla nas niewiadoma – większości musimy się domyślać samodzielnie. A wiadomo, że fani pozostawieni sami sobie pójdą w jedynym możliwym kierunku – ku fanteorii. Snucie domysłów i wypełnianie białych plam fabuły na własną rękę prowadzi jednak do tego, że nasze oczekiwania względem rozwiązania zagadek serialu rosną. Wielki reveal ma sprawić, że jedną ręką będziemy się wygrzebywać z fotela, w który nas wgniotło, a drugą szukać szczęki na podłodze. Z tym, że na samym końcu może się okazać, że odpowiedzi proponowane przez twórców po prostu nie są aż tak satysfakcjonujące jak nasze własne teorie.

Takie właśnie myśli zaczęły mi krążyć po głowie, gdy czytałam opinie osób, którym Westworld nieszczególnie podszedł. Wśród krytycznych uwag przewijały się podobne zarzuty: przewidywalność serialu, jego rzekome przeintelektualizowanie i schemat konstrukcji, która znowu nastawiała widzów na wyczekiwanie szokujących zwrotów akcji. Wiele osób odebrało Westworld nie jako zwykły serial, mający dostarczyć rozrywki, ale produkt skomplikowanej inżynierii marketingowej zrodzony z wyrachowania. Poczuli się oszukani, bo ktoś próbował im sprzedać hype. Ponieważ mnie osobiście serial bardzo się podobał (choć nie pozostałam obojętna na kilka jego wad), nie potrafiłam do niego podejść aż tak krytycznie. Dlatego twierdzę, że zarzuty kierowane pod adresem Westworld nie wynikają z tego, że to kiepska produkcja, za to wiele mówią o naszym obecnym podejściu do seriali i tego, co się w nim zmieniło przez ostatnie lata.

Pułapki fanowskich teorii

Jednym z najbardziej zaskakujących dla mnie przejawów popularności Westworld jest to, o czym wspomniałam już wcześniej – fanowskie teorie. Czy może konkretniej – prędkość z jaką te teorie się sprawdzały. W serialu z tak wielką ilością tajemnic i niedopowiedzeń potrzeba było zaledwie dwóch pierwszych minut pilota, aby fora internetowe zapaliły się od domysłów. Takie namiętne tkanie zagadek i stawianie pytań bez odpowiedzi, jakie uprawiali twórcy Westworld nie trudno odczytać jako zaproszenie widza do udziału w grze „Rozgryź serial, zanim powiemy ci, o co chodzi”. Śledziłam całą dyskusję od samego początku emisji i od razu odniosłam wrażenie, że ludzie się za bardzo starają i niemal stają do zawodów w konkurencji wymyślania najbardziej niedorzecznej teorii. No bo co to za bzdura, żeby w Westworld istniały dwie linie czasowe. Jest tak samo głupia jak ta o Varysie-syrenie i ta, która twierdzi, że kot króla Tommena – ser Pounce – jest tak naprawdę Azorem Ahai.

I to właśnie w fenomenie Westworld było ciekawe – kolejne odsłony fabuły po kolei potwierdzały domysły fanów, nawet jeśli z początku ich teorie wydawały się być zupełnie od czapy. Cały korpus największych twistów serialu został wcześniej przewidziany w internecie. Jeśli ktoś aktywnie obserwował dyskusje po każdym odcinku, to automatycznie pozbawiał się elementu zaskoczenia. No i nie da się ukryć, że recenzenci, którzy krytykowali serial właśnie za przewidywalność, zapewne byli dobrze obeznani z dyskusjami prowadzonymi wokół Westworld jeszcze w czasie jego emisji.

Współczesny widz – magister seriali

No właśnie, więc o czym to świadczy? Moim zdaniem mówi to bardzo wiele o tym, jak w ostatnich latach zmieniło się to, jak odbieramy seriale. Po pierwsze jako widzowie nauczyliśmy się oglądać seriale i już nie dajemy się tak łatwo zwieść podstawowym zagrywkom marketingowym. Jesteśmy w stanie wyczuć, kiedy jeden serial ma nam zastąpić inny. Obejrzeliśmy ich już na tyle dużo, że możemy z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, jak potoczą się niektóre wątki. I, co doskonale widać na przykładzie Westworld, w tym momencie możemy rozgryźć największe zagadki produkcji o wiele wcześniej niż chcą tego twórcy. Nauczyły nas tego całe lata lepszych i gorszych twistów.

Czy to znaczy, że seriale powinny stawać na głowie, żeby serwować nam jeszcze bardziej skomplikowane intrygi? I tak i nie. Z jednej strony oczekujemy, że twórcy będą nam stawiać poważniejsze wyzwania, bo w końcu widownia dojrzała wraz z całym przemysłem rozrywkowym i trudno nas jeszcze zadowolić byle czym. Jednak z drugiej strony, jakkolwiek by na to nie patrzeć, fakt iż niektórzy z nas przewidzieli niektóre zwroty akcji Westworld nie oznacza automatycznie, że serial poniósł porażkę i nie powinniśmy traktować takiej właśnie „przewidywalności” jako coś złego. Moim zdaniem lepiej skupiać się na tym, w jakim sosie serial zaserwował nam wielkie zaskoczenia i czy dochodzenie do nich było satysfakcjonujące. Nie myśleć: „rozgryzłem wszystko wcześniej i nic mnie nie zaskoczyło – głupi serial”, ale: „rozgryzłem wszystko wcześniej, bo jestem zdolnym widzem – brawo ja!”.

Koniec dyktatury twistów?

Dodatkowo Westworld powinien być również przyczynkiem do dyskusji na temat czegoś, co ja nazywam dyktaturą twistów we współczesnej popkulturze. Mam wrażenie, że w ostatnich latach przemysł rozrywkowy zafiksował się na punkcie szokowania widza gwałtownym zwrotem akcji, zamiast uwieść go całą resztą historii. Ogromny udział ma w tym sukces Gry o Tron, która w przewrotny sposób przełamała klasyczne tropy narracyjne (jak ten, że pozytywny protagonista zawsze musi przeżyć) i z niepewnego losu postaci zrobiła swój znak rozpoznawczy. Nagle wszystkim twórcom zamarzyło się, że to do ich seriali ludzie będą kręcić reakcje na emocjonujące sceny (jak te z Krwawych Godów) i schodzić na zawał podczas emisji. Bardzo brzydko odbiło się to również na sposobie serwowania newsów o najnowszych odcinkach w sieci, gdzie nagłówki krzyczą „Co myślicie o tym SZOKUJĄCYM TWIŚCIE?!”, „Ten finał odcinka TOTALNIE CIĘ ZAŁAMIE”, a zamiast skupiać się na serialu jako całości, domorośli krytycy oceniają je tylko przez pryzmat tego, ile razy wzywałeś pogotowie w czasie oglądania.

Niestety to, co z początku było przełamywaniem konwencji, z czasem zamieniło się w śmieszną farsę. W pewnym momencie doszliśmy do tego, że twist na twiście twista poganiał i nawet taka Gra o Tron zaczęła pod tym względem zjadać własny ogon, serwując nam w finale piątego sezonu festiwal tanich szoków. Przez przesyt hucznych niespodzianek fabularnych widownia zobojętniała na twisty i w chwili obecnej scenarzysta musi się już nieźle nagimnastykować, żeby nas zaskoczyć. Właśnie dlatego oczekiwania względem fabuły Westworld był tak duże, a późniejsze rozczarowania tak wielkie, choć moim zdaniem to bardzo nie fair względem serialu – w końcu jego zwroty akcji były bardzo dobre i to nie ich wina, że inne produkcje rozpuściły widownię.

Fandom ma gorzej?

Przy okazji można by się również zastanowić nad tym, czy wszelkie uczestnictwo w fandomie i maniakalne analizowanie każdego szczegółu serialu nie sprawia, że trochę odbieramy sobie przyjemność z oglądania. Fakt, wspólne omawianie danej produkcji jest świetną rozrywką i niekiedy trudno się powstrzymać, żeby nie podzielić się z kimś wrażeniami po kolejnym odcinku. Jednak z drugiej strony w ten sposób automatycznie wystawiamy się na potencjalne spoilery i rozwiązania zwrotów akcji, do których niekoniecznie doszlibyśmy samodzielnie. Bo przecież to nie jest tak, że każdy z nas sam wpadł na to, że Bernard jest androidem, a Mężczyzna w Czerni to William (niektórzy tak, ale nie większość). Najpierw wzięliśmy udział w dyskusji, przeczytaliśmy artykuł z listą „10 najdziwniejszych teorii na temat Westworld„, albo trafiliśmy na czyjąś niewinną sugestię: „Ale to by było niezłe, gdyby Wyattem była tak naprawdę Dolores, nie?”. W końcu w kupie siła i jeśli trafimy do grupy kilkunastu osób, które próbują rozgryźć zagadkę serialu, siłą rzeczy któraś z nich w końcu otrze się o prawidłowe rozwiązanie. Czy w takim wypadku to uczciwe zarzucać serialowi przewidywalność? Przecież sami szukaliśmy odpowiedzi wcześniej. Czy to nie nasza wina (a może zasługa?), że je znaleźliśmy? Jakby nie było przecież właśnie o to chodzi w fanowskich teoriach – o wyprzedzenie twórców.

Podsumowując, rozumiem zarzuty niektórych osób względem Westworld, ale wydaje mi się, że ich źródła nie powinniśmy upatrywać w samym serialu, tylko w naszym podejściu do oglądania. Dlatego krytykowanie produkcji za ogólną przewidywalność nie oddaje jej sprawiedliwości. A jeśli chce się zagłębić w serial z naprawdę czystym umysłem, to nie ma innej rady – chyba jednak trzeba się odciąć od internetu i fanowskich dyskusji.

Uwagi? Przemyślenia? Ciasteczka?